Leksjon 5 Hva gjorde du i går?

Jak do tej pory, udało Ci się poznać jeden czas norweski, a mianowicie presens. Presens tworzymy poprzez odmianę czasownika w formie nieosobowej (np. „å snakke”) na formę osobową („snakker”). Oprócz tego prostego zabiegu, nie możemy zapomnieć o innych częściach zdania:

podmiot + orzeczenie + dopełnienie + okolicznik

przykład: Han leser bok nå.

On czyta teraz książkę.

Najważniejsze jest, aby zapamiętać fakt, że czasownik zwykle znajduje się w zdaniu na drugim miejscu. Podmiot może znajdować się na miejscu pierwszym lub trzecim. Jeśli mamy problem z uporządkowaniem kolejnych części zdania, warto zapamiętać cztery pytania: Co? Jak? Gdzie? Kiedy? Dzięki temu, będziemy potrafili dopasowywać odpowiednie części zdania do pytań, na które odpowiadają a tym samym ustalić ich miejsce w zdaniu.

Kolejną ważną sprawą jest zapamiętanie, że jeśli w zdaniu występuje okolicznik zdaniowy (ikke, ofte, alltid, aldri, jo), to znajduje się tuż za orzeczeniem. Powyższe reguły możemy zauważyć w poniższym przykładzie:

przykład: Han leser ikke bok i stuen nå.

On nie czyta teraz książki w salonie.

Podmiot występuje na pierwszym miejscu, tuż za nim znajduje się orzeczenie a następnie zaprzeczenie ikke (okolicznik zdaniowy). Kolejno mamy słowo „boken” („książka”), która odpowiada na pytanie co?, słówko „i stuen” („w salonie”), które odpowiada na pytanie gdzie? oraz „nå” („teraz”), odpowiadające na pytanie kiedy?.

Co dzieje się, gdy pierwszego miejsca w zdaniu nie zajmuje podmiot, a np. okolicznik czasu?

Przykład: Nå leser han ikke bok i stuen.

Teraz nie czyta książki w salonie.

Jak już wspomnieliśmy, podmiot zajmuje wtedy miejsce trzecie, dlatego też „ikke” przesuwa się z miejsca tuż za orzeczeniem na miejsce za podmiotem. Dzieje się tak dlatego, że podmiot może stać tylko na miejscu pierwszym i trzecim. Jeśli te miejsca zostaną zajęte, ”ikke” musi powędrować miejsce dalej. Dlaczego mielibyśmy zaczynać zdanie od okolicznika czasu „nå”? Robimy tak głównie po to, aby podkreślić, że właśnie teraz („nå”) nie czytamy książki w salonie, ale (w domyśle) może czytaliśmy ją wcześniej lub będziemy to robić później. Chodzi głównie o to, że części które znajdują się na pierwszym miejscu w zdaniu są wtedy uwydatniane.

Co dzieje się, gdy w zdaniu potrzebujemy użyć nie jednego, a kilku czasowników? Pierwszą rzeczą, jaką musimy zrobić jest analiza, czy jeden z czasowników nie jest czasownikiem modalnym. Czasowniki modalne to:

å ville – vil

å skulle – skal

å måtte – må

å burde – bør

å kunne – kan

Poniżej przedstawiamy przykład zdania z czasownikiem modalnym i z czasownikiem zwykłym.

przykład: Han vil lese bok i stuen.

On chce czytać książkę w salonie.

przykład: Han liker å lese bok i stuen.

On lubi czytać książkę w salonie.

Jak pewnie zauważyłeś, pierwszy czasownik w zdaniu musi być w formie osobowej, natomiast drugi w bezokoliczniku. Jeśli jednym z użytych czasowników jest czasownik modalny, musisz pamiętać, że czasownik znajdujący się po nim gubi znak bezokolicznika („å”). Jeśli oba czasowniki są czasownikami zwykłymi, musisz pamiętać, że czasownik znajdujący się po pierwszym (odmienionym w formie osobowej) nie gubi znaku bezokolicznika („å”).

Po uzupełnieniu wiadomości dotyczących czasu teraźniejszego, możemy przejść krok dalej. 🙂 Zapoznajmy się z czasem przeszłym, czyli preteritum. Preteritum używamy wtedy, kiedy mówimy o określonym czasie w przeszłości – najczęściej, gdy coś wydarzyło się raz, w konkretnym czasie w przeszłości. Najważniejszym warunkiem do jego użycia jest pewność, że czynność o której mówimy już się zakończyła i nie ma wpływu na teraźniejszość.

O ile w czasie przeszłym jedynym zabiegiem, jaki musieliśmy zrobić było usunięcie znaku bezokolicznika oraz dodanie litery „r” do tematu czasownika, tak w czasie preteritum sprawa jest nieco bardziej skomplikowana. Zanim przejdziemy do odmiany w czasie przeszłym, zwróćmy uwagę też na typowe dla tego czasu słownictwo:

I går – wczoraj

I fjor – w ubiegłym roku

For … siden – tym sformułowaniem wyrażamy ile temu coś się wydarzyło;

Przykład:

for to år siden – dwa lata temu („et år” oznacza „rok”),

for fire dager siden – cztery dni temu („en dag” oznacza „dzień”),

for ti timer siden – dziesięć godzin temu („en time” oznacza „godzina”),

for fem måneder siden – pięć miesięcy temu („en måned” oznacza „miesiąc”)

W czasie preteritum mamy cztery grupy czasownikowe: v1, v2, v3, v4. Do każdej z nich należą czasowniki odmieniające się w konkretny sposób.

Grupa v1:

Do tej grupy należy większość czasowników; są to czasowniki, których temat* kończy się na dwie spółgłoski, spółgłoskę D lub T, oraz kilka innych, których temat kończy się na pojedynczą spółgłoskę; do tematu dodajemy końcówkę –ET (oraz –A, której używa się częściej w języku mówionym);

Przykład:

å snakke -> snakket (rozmawiać)

å bade -> badet (kąpać)

Grupa v2:

W tej grupie znajdują się czasowniki, których temat kończy się na jedną spółgłoskę oraz niektóre, których temat kończy się na dwie spółgłoski – dwie identyczne lub dwie różne, które wymawia się jak jeden dźwięk; do tematu dodajemy końcówkę –TE;

Przykład:

å lese -> leste (czytać)

å spise -> spiste (jeść)

Uwaga! W niektórych czasownikach występuje zmiana samogłoski w temacie w formie preteritum.

Grupa v3:

Do grupy trzeciej należą czasowniki, których temat kończy się na spółgłoskę V, D, G lub dwie samogłoski; do tematu dodajemy końcówkę –D;

Przykład:

å veie -> veide (ważyć)

å leve -> levde (żyć)

Grupa v4:

W grupie ostatniej mamy czasowniki jednosylabowce, których temat kończy się na samogłoskę; do tematu dodajemy końcówkę –DD;

Przykład:

å bo -> bodde (mieszkać)

å ha -> hadde (mieć)

Wyżej wymienione grupy czasowników to tzw. „svake verb” („czasowniki słabe”). Oprócz czasowników słabych, istnieją również czasowniki nieregularne, których odmiana nie jest poparta żadną zasadą. Takie czasowniki nazywamy „sterke verb” („czasowniki mocne”) i zwykle znajdują się w dość obszernych tabelach, które dobrze znać jest na pamięć.

Poniżej przestawiamy naszą mini-tabelkę z najważniejszymi czasownikami mocnymi:

Warto wspomnieć, że część czasowników odmienia się według kilku wzorów. To oznacza, że czasownik, który teoretycznie jest z grupy v1, może być jednocześnie z grupy v2. Aby mieć pewność i wgląd do wszystkich odmian czasownika warto zajrzeć na stronę słownika Uniwersytetu w Bergen, gdzie po wpisaniu danego czasownika możemy zobaczyć jego odmianę. Przy każdym objaśnieniu pojawi się oznaczenie v1, v2, v3, v4 lub po prostu v. Kiedy klikniemy na to oznaczenie, pokaże nam się ramka z dokładną odmianą.

Uff! Jeśli dotarłeś do tego miejsca – możesz być z siebie dumny! Właśnie nauczyłeś się, jak poprawnie tworzyć zdania w czasie teraźniejszym, a w dodatku znasz już zasady tworzenia formy przeszłej. Teraz spokojnie będziesz mógł odpowiedzieć na nasze tytułowe pytanie: „Hva gjorde du i går?” („Co wczoraj robiłeś?”). 🙂

Jeśli jednak czujesz niedosyt i masz ochotę poćwiczyć znajomość czasowników w czasie przeszłym, zapraszamy na stronę wydawnictwa Cappelen Damm, gdzie można uzupełnić krzyżówkę w czasie preteritum oraz uzupełnić zdania.

Lykke til! 🙂

#preteritum #gjorde #norsk #sterkeverb #svakeverb #presens