Leksjon 7 Sammensatte ord

Niedawno, podczas naszego środowego „Pytania do Eksperta” padło pytanie na temat złożeń (sammensatte ord). Pojawiła się kwestia rozumienia rzeczowników, które składają się z kilku części oraz ich interpretacji. Długość tego rodzaju rzeczowników potrafi być bardzo przytłaczająca i osoba, która się z takim słowem spotyka, zaczyna się głowić, od czego by tu zacząć, a próby zrozumienia nierzadko kończą się fiaskiem. Na szczęście jest kilka prostych zasad, które nam znacznie ułatwią to zadanie. 🙂

1. W rzeczownikach złożonych, pierwszy człon jest opisujący, drugi opisywany.

Przykład: en tann + en krem = tannkrem

En tann oznacza ząb, natomiast en krem to może być pasta, krem lub bita śmietana. Z tego względu interpretacja złożeń czasem jest trudna do odgadnięcia i aby dojść do właściwego znaczenia, trzeba dłuższą chwile przeanalizować sens słowa.

2. Rzeczownik złożony otrzymuje taki rodzajnik, jaki ma jego ostatni człon.

Przykład:

en kjøkkenbenk (blat kuchenny) = et kjøkken (kuchnia) + en benk (blat)

Powyższe złożenie składa się z dwóch rzeczowników. Pierwszy z nich, et kjøkken, jest rodzaju nijakiego, natomiast drugi, en benk, rodzaju męskiego. En benk jest ostatnim członem złożenia, więc całość otrzymuje rodzajnik en.

3. Pierwszą częścią złożenia może być każda część mowy (najczęściej jest to bezokolicznik, przymiotnik, przysłówek lub przyimek), ale drugim członem musi być rzeczownik.

Przykłady:

et kjøleskap (lodówka) = å kjøle (bezokolicznik, oznacza chłodzić) + et skap (rzeczownik, mebel służący do przechowywania)

en taxisjåfør (kierowca taksówki) = en taxi (rzeczownik, oznacza taksówkę) + en sjåfør (rzeczownik, oznacza kierowcę)

en inngang (wejście) = inn (przysłówek, oznacza w środku) + en gang (rzeczownik, oznacza małe pomieszczenie, korytarz; rzeczownik ma też wiele innych znaczeń)

4. W jaki sposób odmieniamy rzeczowniki złożone?

W złożeniach odmieniamy jedynie ostatnią jego część, czyli rzeczownik. Zdarza się, że np. przymiotnik stojący przed rzeczownikiem w złożeniu ma jednak formę odmienioną.

Przykład: ei bestemor (babcia)

Odmiana słowa en tannkrem (pasta do zębów):

en tannkrem – tannkremen – tannkremer – tannkremene

5. Rzeczowniki złożone możemy łączyć na cztery sposoby:

a) bezpośrednio

Przykład:

en vekkerklokke (zegar z budzikiem) = en vekker (osoba/sprzęt, która służy do budzenia) + en/ei klokke (zegar)

b) za pomocą spółgłoski „s”

Przykład:

en parkeringsvakt (stróż parkingowy) = en parkering (parking) + s + en vakt (stróż)

W jakich przypadkach łączymy słowa za pomocą powyższej spółgłoski? Jeśli pierwszym członem rzeczownika złożonego jest kolejne złożenie, wstawiamy po nim „s”. Robimy to np. w słowie barnebarnsklær (ubrania wnucząt). Spółgłoskę „s” wstawiamy również w wyrazach zakończonych na końcówki: -else, -het, -skap, -dom, -sel, -nad, -et, -ed, -ion, -sjon, -tet, -ment, -ing, -ning. Kiedy nie wolno nam wstawić tej spółgłoski? Zakaz będzie obowiązywał w słowach zakończonych na końcówki: -ant, -ent, -fon, -iker, -ist, -ur, -ær, -ør i w przypadkach, kiedy człon opisujący kończy się końcówkami: -ks, -kst, -sj, -st, -nk, -f, -ft, -kt, -lt, -s lub samogłoskę.

c) za pomocą samogłoski „e”

Przykład:

fiskeboller (pulpeciki rybne) = en fisk (ryba) + e + boller (tutaj: pulpeciki)

Tę samogłoskę wpiszemy w złożeniach, w których człon opisujący występuje w znaczeniu liczby mnogiej.

d) za pomocą dywizu (-)

Przykład:

tur-retur-billet (bilet w dwie strony)

Łącznik lub inaczej dywiz wstawiamy między słowami zamiast połączenia bezpośredniego w słowach, gdzie pojawiają się po sobie trzy takie same spółgłoski. Wówczas znaczenie wyrazu jest jaśniejsze.

Oprócz powyższych zasad, musimy pamiętać jeszcze o kilku innych aspektach złożeń. Istnieje grupa wyrazów, która stanowi tzw. „rodzinę”, w której występuje taki sam rodzaj połączenia. W tym wypadku należy po prostu zapamiętać, że po określonym słowie występuje zawsze określony rodzaj połączenia. Przykładem takiej rodziny, mogą być złożenia z członem opisującym „barne-”. Ponadto, jeśli w złożeniu występują trzy identyczne spółgłoski, wówczas jedna ulegnie redukcji. Choć końcówek, po których występuje określony rodzaj złożenia jest dość dużo, sam proces ich tworzenia wydaje się być dziecinnie łatwy. Jeśli czujesz, że udało Ci się przyswoić powyższe reguły – zapraszamy do wykonania poniższego zadania. 🙂

Utwórz rzeczownik złożony używając odpowiedniego rodzaju połączenia:

1. en ull (wełna)+ en genser (sweter) = ?

2. et arbeid (praca) + klær (odzież) = ?

3. et skinn (skóra) + ei lue (czapka) = ?

4. et barn (dziecko) + en skole (skole) = ?

5. en student (student) + en by (miasto) = ?

6. en kjærlighet (miłość) + en dag (dzień) = ?

7. en kveld (wieczór) + en mat (posiłek) = ?

8. fri (wolny) + tid (czas) = ?

9. en kommunikasjon (komunikacja) + problemer (problemy) = ?

10. å bade (kąpać się) + en ferie (wakacje) = ?

Rozwiązanie: en ullgenser, et arbeidsklær, ei skinnlue, en studentby, en kjærlighetsdag, en kveldsmat, en fritid, kommunikasjonsproblemer, en badeferie.

Mamy nadzieję, że zadanie okazało się banalnie proste, a rzeczowniki złożone przestaną spędzać Ci sen z powiek. Wystarczy czasem mieć en fritid (czas wolny), wziąć en lærebok (podręcznik) i powtórzyć nieco zasady łączenia złożeń. Efekt murowany! 🙂

#samensatteord #norsk #gramatyka #złożenia